Июнь 28 кунюнинъ геджесинде къырымтатар халкъынынъ етекчи маарифчиси, Къырымда нам къазангъан тасиль эрбабы, белли лексиколог ве шаир, ана-Ватанда миллий тасилимизнинъ гъайрыдан тикленмесине бутюн омюрини багъышлагъан
Сейран оджа Мемет огълу УСЕИНОВ
81 яшына адым атлап, бу фаний дюньядан козь юмды ве эбедийликке кечип июнь 29 куню Акъмесджит шеэрининъ Абдал къабристанында дефн этильди.
Сайгъылы устазымызнынъ вефаты эпимиз ичюн аджджы къайгъы толу гъайыпкъа чевирильди…
Сейран Мемет огълу Усеинов 1938 сенеси март 19-да Къырымда Алушта районынынъ Корбек коюнде, догъма авджыкойлю Мемет Чапчакъчы ве догъма къувушлы Ребия Асановаларнынъ къорантасында дюньягъа келе.
Улу Ватан дженкининъ биринджи айларында немселер Къырымны бутюнлей запт этип ала. Оккупация йылларынынъ башында партизан арекети башлай. Къувушнынъ эалиси партизанларгъа ярдым эте. Онынъ ичюн, немселер койни эки кере якъа. Кой халкъы чокъ вакъыт дагъ ичинде сакъланып юре. Ребия апте эки баласы Сервер ве Сейраннен Багъчасарайда яшагъан тувгъанларынынъ янына къачмагъа меджбур ола.
1944 сенеси Совет ордусы Къырымны немселерден азат эткен сонъ, майыс 18-де халкъымыз Къырымдан сюргюн этиле, Сейран оджа о вакъыт алты яшында бала эди…
Озьбекистангъа барып тюшкен сонъ, агъасы Сервер ачлыкътан оле. Кичкене Сейран да анасы Ребиянен берабер олюм алына келе. Башкъа ерге тюшкен Мемет агъа оларны бойле алда тапа ве Фергъана янындаки Арсиф деген къышлакъкъа алып кетип, ачлыкъ олюминден къуртара. Къайгъы-къасевет ве азапларнен толып ташкъан бу вакъиалар Сейраннынъ бала акълында омюрлик къала.
1953 сенесинден башлап, Сейран оджанынъ ярым асыргъа якъын яшайышы Фергъана шеэринен багълы ола. Орта мектепнинъ 10 сыныфыны битирген сонъ, кой мектебинде ишлеп башлай. 1958 сенеси Совет ордусына алына. Москва арбий округындаки Костерево станциясында топчулар къысмында хызмет эте.
1960 сенеси, ордудан къайтып, Фергъана девлет педагогика институтынынъ филология факультетине окъумагъа кире. 1961 сенеси нишанлысы Диляранен аиле къура. 1965 сенеси, институтта окъувы биткен сонъ, мектеплерде оджалыкъ ве тербиеджилик япты. Яхшы нетиджелерге иришкени ичюн чокъ керелер такъдирленди. Маариф ишлеринде нумюне косьтергени ичюн Сейран Усеиновгъа 1986 сенеси «Озьбекистанда маариф аляджысы» бельгиси берильди.
Сейран Усеинов бабасы Мемет агъа киби, чокъ йыллар девамында халкъымызнынъ Ватанына къайтарылмасы ичюн миллий арекетте фааль иштирак этти. Юрий Османов, Риза Асанов, Нариман Умеров, Сафет Асанов, дженк ветераны Сервер агъа киби ватанперверлернен берабер топлашувлар кечире, мектюплер яза, имза топлай, бир къач кере Москвагъа барып келе, ЦК къабулында ола. Бу ишлернен огърашкъаны ичюн онынъ эви органлар тарафындан эки кере тинтиле ве чокъкъа бармай: «Сиясий джеэттен пишкинсизлик косьтерди», — деп чалышкъан мектеп-интернаттан завучлыкъ ишинден чыкъарыла.
1987 сенеси сюргюнликтен къайтып кельген сонъ, Къырымда ильк адымыны Сейран оджа Мамут-Султан (Доброе), Суин-Аджи (Денисовка), Мазанка кой мектеплеринде башлай ве о койлерде окъугъан балаларымызгъа къырымтатар тилини оджа оларакъ огрете.
1988 сенеси Оджалар ихтисасыны юксельтюв институтына къырымтатар тили ве эдебияты боюнджа усулджы вазифесине алына. Мектеплеримиз ичюн дерсликлер чыкъармакъ пешинден юрип, «Къырымтатар тилинде дерсликлер ве къулланмалар азырлап чыкъарув лабораториясы»ны ачтыра ве онынъ ребери ола.
Лабораториянынъ бир бучукъ йыллыкъ фаалиети нетиджесинде I-IV сыныфлар ичюн бир такъым дерсликлер рус тилинден къырымтатар тилине терджиме этиле, лякин лабораториянынъ семерели ишлерини коралмагъан мемурларнынъ пахыллыгъынен лаборатория Маариф назирлиги тарафындан къапатыла, Сейран оджаны исе Тасиль проблемалары меркезине авуштыралар.
1995 сенесинден итибарен Сейран оджа Усеинов Къырым девлет санайы-педагогика институтында дерс берип башлады. И. Гаспринскийнинъ излеринден баскъан устазымыз «Къырымтатар шивешынаслыгъы», «Къырымтатар нутукъ медениети», «Натыкъ санаты», «Ифадели окъув», «Къырымтатар тилини огретюв усулиети», «Ономастика» ве дигер фенлер боюнджа къулланмалар ишлеп чыкъарды эм бу фенлерни студентлерге къырымтатар тилинде алып барды, институт университет статусыны алгъан сонъ, КъМПУ янындаки Иьмий-тедкъикъат институтынынъ ильмий хадими оларакъ тиль инкишафы саасында ишини сонъки кунюнедже девам этти.
Сейран оджа Усеинов 1988 сенесинден 2018 сенесине къадар чокътан-чокъ дерслик, окъув къулланма, лугъатлар, программалар, рисалелер азырлады, фен дерсликлерни ве бир сыра бала эдебиятыны къырымтатар тилине терджиме этти, талебелер ичюн шиирлер язды, онынъ шиирлерине музыка язылды. Сейран оджанынъ тюркюлерини бугуньки куньде бутюн къырымтатар халкъы йырлай.
Сейран оджа Усеинов белли джемаат эрбабы оларакъ, маарифчилер сафында Къырымтатар халкъынынъ Къурултайына дёрт кере делегат сыфатында сайланды, 1991 сенесинден Къырымтатар маариф хадимлери «Маарифчи» бирлешмесининъ башта мектеп ишлери боюнджа болюгининъ ребери, сонъ исе реис муавини оларакъ фаалиет этип кельди. Сейран оджа бирлешменинъ азаларынен берабер Къырымнынъ чешит районларына маарифчилернен сыкъ-сыкъ барып, мектеп мудирлери ве оджаларнен корюшип, миллий мектеплер ве сыныфларнынъ ачылмасы керек олгъаныны ана-бабаларгъа анълатып, кутьлевий информация васталарында джиддий проблемаларнен чыкъышларда булунып, миллий тасилимизнинъ темелине салмакълы иссе къошты.
Сейран оджа балаларымызгъа озь тилимизни, медениетимизни, урф-адетлеримизни огретмек ёлларыны сонъки кунюне къадар талмай-ёрулмай къыдырды ве бу хусуста дигер муаррирлернен бирлешип, миллий тербие акъкъында да бир сыра китаплар яратты. Амма, энъ-эвеля, бутюн кучь-гъайретини лугъатларны тертип этюв ишине багъышлады. Белли тюрколог, Русие Илимлер академиясынынъ академиги Эдгем Рахимович Тенешевнинъ язгъан балабан макъалесинде Сейран оджанынъ лугъатына даир бойле сёзлер бар: «словарь…, сам по себе несомненный успех тюркологии и крымскотатарского языкознания, его появление — подлинный праздник языка и письменности крымскотатарского народа».
Бу сене март 19-да Сейран оджа Усеинов 80 яшыны толдургъан эди, апрель 19 куню исе къырымтатар маариф ве медениет алеми КъМПУде онынъ 80 йыллыгъына багъышлангъан шереф мерасимини кечирген эди.
Сейран Усеиновнынъ фаалиети кениш ве чокъ йыллыкъ олгъанына бакъмадан гурь девам эте эди, о, 80 яшынынъ арфесинде еди джылтлыкъ эки тилли лугъат ве орта умумтасиль мектеплери ичюн математика терминлери лугъаты устюнде токътамадан чалышты. Бутюн омюрини миллий маарифимизнинъ тикленювине ве ана тилимизнинъ инкишафына багъышлагъан Сейран Усеинов рахметли Басыр оджа Гъафаровнынъ: «Сейран! Бизге балабан лугъат керек! Мен оны сенден беклейим!» — деген сёзлерини унутмай яшады, бу сёзлер оны къырымтатар тилининъ джанланувына темель оладжакъ лугъат ишине пек месулиетли бакъмагъа сильтем берди ве Сейран оджа сонъки нефесине къадар лугъатны азырлап битирмеге ашыкъты, оджамызнынъ юреги шу балабан лугъатнынъ иши эснасында урувдан токътады…
Сейран оджа Усеиновнынъ миллий тасиль саасында япкъан ишлери сынъырсыздыр. Оны юбилейинен хайырлагъанда: «Устаз, Аллах Сизни башымыздан эксик этмесин!» — деген эдим. Амма эр шей Аллахтан олгъаны киби, олюм де инсаннынъ элинде олгъан бир шей дегиль экен…
«Маариф» бирлешмеси адындан – шегирти ве сафдашы Сафуре КАДЖАМЕТОВА.
Къыйметли оджамызгъа дженнет къапылары ачылсын, руху шад олсун!
Сейран оджанынъ огълу Дилявер бейге, къызы Сусаннагъа, торуны Кемалгъа ве бутюн къырымтатар халкъына терен тазиемизни бильдирип, баш сагълыгъы тилеймиз.
Эльвида, къыйметли устаз, эльвида Сейран оджамыз!
«Голос Крыма new» газетасынынъ муарририети,
Къырымтатар тасиль хадимлерининъ «Маариф» бирлешмеси,
И. Гаспринский адына къырымтатар китапханеси,
къырымтатар медений-тарихий мирас музейи,
«Намус» тешкиляты.
comments powered by HyperComments